ی حیاتی و معروف.
2- تفکیک فعالیت‌های همراه با تعارض انسانی از یکدیگر و جلوگیری از اثرات سوء آنها بر یکدیگر و به هستههای طبیعی از طریق ایجاد سپرهای ضربهگیر یا بافر.
3- حفظ کیفیت طبیعی و فرهنگی مناطق تحت حفاظت به موازات استفادههای انسانی در کنار هم.
4- حفظ و نگهداری برخی از مناطق در شرایط بکر و دست‌نخورده برای اهداف آموزشی، پژوهشی و پایشی.
5- ترمیم و بازسازی بعضی از سیماهای اکولوژیک (احیای اکولوژیک) به‌صورت طبیعی یا با دخالت انسان‌که برای رسیدن به اهداف حفاظت ضروریاند.
6- حفظ و نگهداری برخی مناطق برای استفادههای عمومی مانند تفرج.
7- کاهش تعارضات مناطق برای رسیدن به اهداف حفاظت [34].
2-3-1 تعاریف زونها
پس از انجام مرزبندی پارک به‌کارگیری یک سیستم ارزیابی و طبقهبندی از اراضی محدوده داخل پارک و منابع آبی آن ضروری به نظر میرسد. این گام اساسی که در جهت تفکیک کل اراضی پارک برای اعمال مدیریت بر نواحی صورت میگیرد باعث میشود شناخت بیشتری از پارک بهدست آمده، حفاظت بهتری از منابع آن صورت گیرد. در امریکای لاتین همانند سایر بخشهای جهان حداقل ازنظر اصول، سیستمهای طبقهبندی اراضی برای تفکیک زمینهای پارک توسعه پیدا کردهاند و هفت ناحیه مدیریت تفکیک و مجزا شده و به شرح زیر مورد قبول واقع شدهاند [35].
الف- ناحیه یا زون امن4: این اراضی نشاندهنده مهمترین و اغلب آسیب پذیرترین ارزش‌های طبیعی محدوده داخل پارک به شمار میرود. هرگونه فعالیت انسانی که منجر به دگرگونی ارزش‌های این ناحیه شود، ممنوع است و تنها آن دسته از فعالیت‌های ساختمانی که برای مدیریت و حفاظت کیفیتهای بکر این ناحیه ضرورت پیدا کند مجاز خواهد بود. این فعالیتها معمولاً از یک پست و پاسگاه دورافتاده و ساده مرزی که هیچگونه تأثیری بر ناحیه نمیگذارد تجاوز نمیکند [35].
ب- ناحیه یا زون حفاظت‌شده5: این اراضی طبیعی غالباً در مجاورت زون امن قرار دارند و با اینکه سیمای برجسته طبیعی قابل توجهی دارند، ارزش زیست‌محیطی آنها مجموعاً پائینتر از ارزش‌های اراضی طبقه اول است. به همین دلیل میتوان این سیماهای بااهمیت را برای بهرهوری بازدیدکنندگان آماده و قابل استفاده کرد. زون حفاظت به‌عنوان زمینهای بینابینی یا زمینهای پیرامونی ضربهگیر برای جدا کردن نواحی علمی زون امن از دیگر نواحی قابل دسترس پارک تلقی میشود. در این ناحیه معرفی حیوانات و گیاهان غیربومی مجاز نبوده، حتیالامکان باید گونههای خارجی از این ناحیه ریشهکن شوند. توسعه فیزیکی در این ناحیه به احداث راههای ساده و ابتدائی، پست و پاسگاه، اردوگاهها و حداقل امکانات و تسهیلات تحقیقاتی محدود میشود و احداث جاده و مسیرهای رفت و آمد برای وسایل نقلیه موتوری ممنوع است [35].
ج- ناحیه یا زون تفرج گسترده6: در این ناحیه توسعه جادههای یک‌طرفه، تریلها، محلهای چادر، اردو، مناظر دیدنی، ایجاد چشماندازها و دورنماها انجام میگیرد.در هر صورت از توسعه امکانات و تسهیلاتی نظیر مراکز بازدیدکنندگان، هتلها، تسهیلات جابجایی اسکی‌بازان و مانند آن‌که باعث تشدید استفاده از این ناحیه میشود باید جلوگیری کرد و در عین حال از هر نوع کوششی که باعث کاهش اثرات سوء زیست‌محیطی ناشی از توسعه فیزیکی در این ناحیه میگردد دریغ نکرد. این ناحیه نیز عملکردی همانند ناحیه حفاظتی داشته، به‌صورت اراضی ضربهگیر پیرامونی یا بینابینی باعث حمایت و حفاظت بهتر از نواحی دیگر میشود [35].
د- ناحیه یا زون استفاده متمرکز7: این ناحیه زمینهایی را دربرمی‌گیرد که تراکم بازدیدکنندگان در آن زیاد است و به همین دلیل استفاده از منطقه، تحت نظارت و مدیریت قرار دارد. این نواحی غالباً ازنظر مساحت درصد بسیار کمی از کل وسعت پارک را در برگرفته و شامل فروشگاههای عرضه کننده نیازهای بازدیدکنندگان، محلهای رسمی برای اردو، چادر، تسهیلات موردنیاز جهت اقامت شبانه بازدیدکنندگان و واحدهای اداری است. اراضی واقع در این ناحیه شدیداً تحت تأثیر استفادههای بازدیدکنندگان قرار دارد. به موازات توسعه سایر نواحی باید شدیداً مراقب بود که اثرات توسعه فیزیکی نقاط دیگر بر ارزش‌های پارک به حداقل کاهش یابد. تسهیلاتی که برای استفادههای عمومی در این ناحیه ایجاد میشود باید از یک‌سو در حداقل میزان خود باشد و از سوی دیگر باعث افزایش سطح بهرهمندی بازدیدکنندگان از ناحیه شده، ایمنی آنها را تضمین کرده، امکان حفاظت از منابع پارک را تأمین کند [35].
ه- زون یا ناحیه تاریخی-فرهنگی8: این طبقه به آن دسته از اراضی پارک اختصاص مییابد که ازنظر ملی و بینالمللی بااهمیت بوده، زمینههای معماری، تاریخی و منابع فرهنگی معاصر را شامل میشود. این طبقه به دلیل توجه مستقیمی که بر اهمیت حفاظت و تفسیر این آثار به‌عنوان میراثهای فرهنگی ملل دارد بسیار حائز اهمیت بوده و اگر در مجاورت زون حفاظتی یا زون تفرج گسترده ایجاد شود، در اغلب مواقع مطلوبیت بیشتری خواهد یافت. توسعه فیزیکی فقط محدود به زمانی است که از جهت حفاظت و ترمیم و احیای ارزش‌های فرهنگی و تفسیر آنها ضرورت پیدا کند. استفاده عمومی از این ناحیه نیز فقط در سطح بازدید و آموزش انجام میگیرد [35].
و- زون یا ناحیه بازسازی9: آن دسته از اراضی محدوده داخل مرزهای پارک که در اثر معرفی گونههای گیاهی و جانوری غیربومی، بهرهبرداری از معدن، بهرهبرداری از جنگلها، آتش‌سوزی، کشاورزی و مناطق مسکونی و نظایر آن از بین رفته یا د
گرگون شدهاند و به حکم ضرورت هماکنون مورد توجه قرار گرفتهاند در این طبقه جای میگیرند [35].
ز- ناحیه یا زون استفادههای ویژه10: زمینهای این ناحیه برای برآورد نیازهای اساسی مدیریت از جنبه خدماتی نظیر خانهسازی برای نیروی انسانی شاغل در پارک، امکانات نگهداری و انبار تجهیزات، طرحهای تأمین آب و برق، برجهای ارتباطی، بهداری و نظایر آن طرحریزی شده، مورد استفاده قرار میگیرد. تا آنجا که ممکن است این تأسیسات باید دور از افق دید بازدیدکنندگان و محوطههای مورد استفاده آنها استقرار یابد. اراضی این ناحیه همچنین برای آن دسته از استفاده‌هایی که با اهداف پارک ناسازگار است، مورد استفاده قرار میگیرد [35].
2-4 کاربری و پوشش اراضی
پوشش اراضی به ترکیب و ویژگیهای اجزا و عوارض طبیعی روی سطح زمین اطلاق میشود [12]، درحالی‌که کاربری اراضی به نوع فعالیت انسانی که در بخشی از سرزمین انجام میگیرد (مانند کشاورزی و یا مناطق مسکونی) گفته میشود [29]. کاربری اراضی نتیجه روابط متقابل پارامترهای اجتماعی- فرهنگی و توان بالقوه سرزمین است [12]. تغییرات در کاربری و پوشش اراضی نتایج چشمگیری در محیط‌زیست ازجمله زیستگاه گونههای نادر و درخطر انقراض و تنوع زیستی دارد [60].
2-5- سنجش از دور
دورسنجی علمی است که به‌وسیله‌ی آن میتوان با استفاده از یک دسته اندازهگیریهایی که از فاصله دور و بدون هیچگونه تماس فیزیکی انجام میشود، درباره‌ی اشیای مختلف زمینی اطلاعات کسب کرد. لازمهی عملیات دورسنجی، برخورد انرژی ساطع شده از یک منبع انرژی با پدیدهها است که از طریق ثبت و تجزیه‌وتحلیل انرژیهای بازتابشی، شناخت اشیا را امکانپذیر میسازد [16]. پیشینه فناوری سنجش از دور به بیش از یک قرن میرسد این کار با عکسبرداری هوایی از بالنهای طنابی و سپس هواپیما و فضاپیما آغاز شده است ثابت شده که سنجش از دور منبع باارزش و مطمئنی برای اطلاعات جغرافیایی مختلف است. انواع گوناگون سنجندههای هوایی و فضایی11 تصاویری را تولید کردهاند که در دامنه وسیعی از کاربردها -از پیشبینی هوا و تغییر و تبدیل منابع تا برنامهریزی سرزمین و دفاع- استفاده شدهاند [11]. امروزه تصاویر ماهوارهای و فن‌های سنجش از دور، بهدلیل فراهم آوردن دادههای به هنگام و قابلیت بالای آنالیز کاربرد گستردهای در تمامی بخشها ازجمله کشاورزی، منابع طبیعی و تهیه نقشه کاربری اراضی به‌عنوان نقشههای پایه در آمایش سرزمین دارند [18].
2-6 آماده سازی تصاویر ماهوارهای برای تهیه نقشه
دادههای خام به شکلی که توسط سنجندههای موجود در ماهواره یافت می‌شوند، ممکن است کمبود یا خطاهایی داشته باشند. جهت رفع این خطاها، اعمالی بر روی دادههای ماهوارهای، برای حذف خطاهای هندسی، اتمسفری و توپوگرافی بکار میروند. نوع و مقدار پیش‌پردازش‌های اعمال شده بر یک تصویر بستگی به نوع و کاربرد تصویر اصلاح شده دارد. پس از اعمال پیش‌پردازش بر دادهها، امکان انجام پردازش نهایی دادهها جهت مطالعه و تفسیر و استنتاج فراهم میگردد [51].
2-7 طبقهبندی اطلاعات ماهوارهای
برای طبقهبندی پدیدهها و عوارض مختلف زمینی از طریق دادههای ماهوارهای از روش‌های متفاوتی میتوان استفاده کرد که دو روش آن عبارتند از:
الف- طبقهبندی نظارت‌شده
ب- طبقهبندی نظارت‌نشده
2-7-1 طبقهبندی نظارت‌شده
این روش طبقهبندی با استفاده از نمونه‌گیری بر اساس اطلاعاتی که از عملیات صحرایی و مناطق مشاهدهای (نقاط کنترل) به دست میآید انجام میگیرد. به‌این‌ترتیب که ابتدا انواع کاربری اراضی در عملیات صحرایی مشخص شده و نقاط کنترل برای هر نوع کاربری در روی تصاویر تعیین میشود. هر پیکسل از تصویر در طبقهبندی پوشش زمین (از قبل مشخص شده) طبقهبندی میشود [32].
2-7-2 طبقهبندی نظارت‌نشده
این روش، روشی کامپیوتری بدون استفاده از هدایت مستقیم انسانی است که در این حالت تحلیلگر، پیکسلهای مشابه مربوط به اعداد رقومی مشابه را در کلاسهای طیفی با استفاده از روش‌های آماری گروهبندی می‌کند. روش‌های آماری استفاده شده میتواند روشهایی چون آنالیز دستهای12 و نزدیکترین همسایه13 باشد. تصاویر به دست آمده بدین روش میتواند به‌وسیله مقایسه کردن دستهها با نقشهها و عکسهای هوایی و دیگر مواردی که در رابطه با موقعیت تصویر میباشند تعبیر و تفسیر شوند [1].
2-8 ارزیابی توان اکولوژیکی
ارزیابی نوعی ارزشدهی به کمیتی است که کارکرد آن نامعلوم است و ارزیابی توان اکولوژیکی سرزمین به معنای عینیت بخشیدن به قابلیت بالقوه سرزمین در قالب کاربریها (زونها) واجد توان است. در این مطالعه هدف از انجام فرایند ارزیابی توان اکولوژیکی آن بود تا با استفاده از پارامترهای زیست‌محیطی استفادههای مفید کاربردی (تعیین توان همگن واحدهای زیست‌محیطی) برای مرحله پایانی مطالعه یعنی زونبندی به دست آید [9]. اهمیت ارزیابی توان اکولوژیک تا بدان جاست که چنانچه سرزمین بالقوه فاقد توان اکولوژیکی مناسب برای اجرای کاربری خاصی باشد (حتی در صورت نیاز اقتصادی-اجتماعی به وجود آن کاربری) اجرای آن طرح نه‌تنها سبب بهبود وضعیت زیست‌محیطی منطقه نمیگردد، بلکه تخریب بیشتر محیط را نیز موجب میشود [44]. حال زونبندی با فراهم کردن نیازهای فضایی لازم برای حضور فعالیت‌های متفاوت و گاه متضاد این امکان را به وجود میآورد که هر منطقهای در هر طبقهای قرار میگیرد به اهداف چندجانبه خود بدون هرگونه تعارضی با یکدیگر دست یابند و در کل بر اساس زونبندی
، اهداف مدیریت برنامهریزی میشود و طرح مدیریت به‌عنوان سند فعالیت مناطق حفاظت‌شده، موجودیت آنها را درازمدت تضمین می‌کند [27].
2-9 روش‌های ارزیابی توان اکولوژیکی محیط‌زیست
روش‌های متفاوتی برای ارزیابی اکولوژیکی محیط‌زیست وجود دارد. تفاوت روش‌های مختلف به خاطر تفاوت مدلهای اکولوژیکی ساخته شده است. یا به عبارت دیگر، این به جهت تفاوت مدلهای اکولوژیکی ساخته شده است که روش‌های متفاوتی برای ارزیابی توان اکولوژیکی سرزمین نتیجه شدهاند [36]. بر اساس تعداد منابعی که در ساختن مدلهای اکولوژیکی نقش پیدا می‌کنند روش‌های ارزیابی متفاوتی را میتوان گروهبندی نمود. این روشها عبارتند از:
2-9-1 روش‌های ارزیابی یک معیاره
در سرزمینهایی که رابطه تنگاتنگ بین منابع اکولوژیکی شناخته شده آن وجود دارد، میتوان با بررسی یکی از منابع، به آسیبپذیری و یا توان منابع دیگر و درنهایت آسیبپذیری یا توان سرزمین پی برد [9]. در این روش نوع منبع اکولوژیکی انتخاب شده برای ساختن مدل اکولوژیکی و درنتیجه انجام کار ارزیابی، بستگی به نوع سرزمین، درجه تبحر متخصصین در بررسی آن منبع بخصوص و درجه معرف بودن منبع نسبت به ویژگیهای سایر منابع سرزمین دارد. به‌طور معمول، در برخی روشها خاک، بعضیها رستنیها و برخی دیگر شکل زمین یا ژئومرفولوژی سرزمین را به‌عنوان عامل اصلی ارزیابی در نظر میگیرند [36].
2-9-2 روش‌های ارزیابی دو معیاره
اساس این روشها از ترکیب دو عامل فیزیکی مانند خاک و شکل زمین و یا ترکیبی از یک عامل فیزیکی مانند خاک و یک عامل بیولوژیکی مانند رستنیها نشأت میگیرد [36].
2-9-3 روش‌های ارزیابی چند معیاره
در این روشها منابعی که هم در تجزیه‌وتحلیل و جمعبندی دادهها و هم در ساختن مدلهای اکولوژیکی نقش داشتهاند بیش از دو مورد هستند. روش‌های ارزیابی چند عامله منسجمتر و دقیقتر از روش‌های یک و دو عامله توان سرزمین را نشان میدهند [9].
2-10 تحلیل تصمیمگیری چند معیاره14
تجزیه‌وتحلیل تصمیمگیری چند معیاری (MCDA) جزئی از خانواده فن‌های معمولی بکار گرفته شده توسط سیستم پشتیبانی تصمیمگیری15 است که برای مقایسه مسیرهای مختلف بر اساس فاکتورهای چندگانه و برای شناسایی بهترین راه‌حل قابل انجام است. این روشها شامل فن‌هایی برای ساختار مشکلات تصمیمگیری، انجام تجزیه تحلیل حساسیت، بهبود شفافیت و بالا بردن تجسم نتایج و غیره می‌باشد. در عمل برنامه ریزان و مدیران نیازمند ارزیابی توزیع مکانی ویژگیهای زمین، و تصمیمگیری در رابطه بااینکه فعالیتها محدود شود یا تحریک شود و یا در کجا اقدامات پیشگیرانه برای حفاظت از طبیعت انجام شود [47]. در حقیقت هدف MCDA دادن خدمات در تصمیمگیری است نه اتخاذ تصمیم [27]. در این رابطه بسیاری از مطالعات قدرت بین ارتباط بین GIS با MCDA یا DSS نشان میدهند [47].
2- 11 روش‌های تصمیمگیری چندمعیاره
2-11-1 روش نزدیکی به حد ایدهآل (TOPSIS)
این روش یک متد تصمیمگیری قوی و فنی است که اولین بار به‌وسیله یون و هوانگ در سال 1993 مطرح شد. در این روش بر اساس نزدیکی به میزان ایدهآل گزینهها را رتبهبندی می‌کنیم. بدین ترتیب که هرچه یک گزینه به حد ایدهآل نزدیکتر باشد و از ضد ایدهآل دورتر باشد ارزش بیشتری میگیرد [9]. که اصل اساسی این روش می‌باشد. TOPSIS فرض می‌کند که هر معیار در ماتریس تصمیمگیری مطلوبیت افزایشی یا کاهشی یکنواخت دارد [27]. این روش در زمانی که تصمیمگیری بر اساس چندین شاخص کمی و کیفی انجام میشود بسیار مفید است. این روش گزینه ایده آلی که ترکیبی از
